W dniu 17 listopada 2023 r. został uruchomiony powszechny, bezpłatny rejestr zastrzeżeń numeru PESEL.
Nowy rejestr ma służyć ograniczeniu wyłudzeń przez zaciąganie zobowiązań finansowych na inną osobę, m.in. umów kredytów i pożyczek czy sprzedaży nieruchomości bez wiedzy i zgody właściciela.
Zastrzeżenie lub cofnięcie zastrzeżenia numeru PESEL możliwe jest elektronicznie – także przy użyciu aplikacji mObywatel – lub osobiście w organie dowolnej gminy. W późniejszym terminie PESEL zastrzec będzie można też w placówce bankowej oraz poczcie.
W Rejestrze Zastrzeżeń Numerów PESEL wprowadzane są dane osób pełnoletnich – osób z obywatelstwem polskim, jak i cudzoziemców.
W imieniu osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych albo posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych, wniosek o zastrzeżenie albo cofnięcie zastrzeżenia numeru PESEL może złożyć osobiście w dowolnym urzędzie gminy opiekun prawny albo kurator. W tym celu przedkłada orzeczenie sądowe potwierdzające wyznaczenie go opiekunem lub kuratorem oraz potwierdza swoją tożsamość za pomocą ważnego dokumentu tożsamości.
W przypadku niemożności złożenia wniosku o zastrzeżenie numeru PESEL spowodowanej chorobą, niepełnosprawnością lub inną niedającą się pokonać przeszkodą zastrzeżenia numeru PESEL można dokonać przez pełnomocnika, który stawi się osobiście w dowolnym urzędzie gminy, złoży pełnomocnictwo szczególne do dokonania tej czynności i potwierdzi swoją tożsamość za pomocą ważnego dokumentu tożsamości. Pełnomocnik może tylko zastrzec numer PESEL osoby, którą reprezentuje – nie może cofnąć zastrzeżenia.
Zastrzeżenie numeru PESEL dokonuje się z urzędu w przypadku: zgonu, unieważnienia dowodu osobistego na skutek zgłoszenia utraty dowodu osobistego w dowolnym organie gminy lub dowolnemu konsulowi Rzeczypospolitej Polskiej będąc poza granicami RP, czy też zgłoszenia podejrzenia nieuprawnionego wykorzystania danych osobowych w dowolnym organie gminy.
Od 1 czerwca 2024 r. instytucje finansowe (np. banki) będą miały obowiązek weryfikować, czy numer PESEL jest zastrzeżony przy zawieraniu np. umowy kredytu lub pożyczki. Do tego czasu można zastrzegać albo cofać zastrzeżenie numeru PESEL, ale konsekwencje prawne będą wyciągane dopiero wobec zdarzeń, które nastąpią od 1 czerwca 2024 r.